(StudentTorget.no):
1. Tyda og tyding blir ofte misbrukte
Aldri: Kva tyding har dette for samfunnet?
Men: Kva har dette å seia for samfunnet?
Aldri: Dette tydde eit stort framsteg.
Men: Dette var eit stort framsteg.
Slik kan vi bruka tyda/tyding:
Signalet tyder at trafikken må stansa.
Det er ikkje så lett å få tak i tydinga av dette ordet.
2. Denne, dette, desse kan i visse samanhengar gje eit stivt eller upresist språk
Bruk heller den, det, dei, han, ho, eller ta opp att substantivet.
Døme:
"Tyskarane i Bergen hadde særrettar, men desse fall bort etter kvart."
Betre: desse rettane
"Eremitasjen er det største kunstmuseet i verda. Det ligg i Vinterpalasset. Dette er bygd i barokk stil."
Meir presist: Vinterpalasset
"Det er ikkje grunn til å klaga på telefonrekninga så låg som denne er no."
Betre: ho
"Dei mest verdifulle måleria var sette til sides, og ingen hadde spurt etter desse enno."
Betre: dei
3. Den (personleg pronomen bokmål) skal normalt ikkje brukast som personleg pronomen i nynorsk.
Det vanlege tilvisings-pronomenet er han for alle hankjønnsord og ho for alle hokjønnsord - så sant pronomenet ikke strir mot det naturlege kjønnet.
Døme:
"Ytringsfridommen er til liten nytte om han (bm. den) ikkje blir nytta i praksis."
"Saka er vanskeleg, og vi må difor drøfta ho (bm.den) grundig."
Merk:
Vi kan sjølvsagt bruka den i nynorsk, men då som peikande pronomen:
"Ikkje den har eg sagt, men den!"
4. St-passiv kan vera godt språk etter modale hjelpeverb:
Binders kan brukast til så mangt.
Spørsmål kan sendast til Språkrådet.
Sjølvsagt kan ein gjerne skriva:
"Binders kan ein/vi bruka til så mangt"
og
"Spørsmål kan ein senda til Språkrådet"
Men ofte fell det tyngre med slike konstruksjonar.
Eit døme på det:
Saka skal no bli undersøkt i departementet.
Betre: Saka skal no undersøkjast i departementet.
Bruk ikkje st-passiv i presens.
Aldri: Saka undersøkjest no i departementet.
Aldri: Avgiftsauken skuldast prisstigninga på verdsmarknaden
Men: Avgiftsauken kjem av prisstigninga ...
5. Nynorsk har ofte laust samansette verb der bokmål har fast samansetning:
Høyra til, leggja fram, liggja føre, svara til, skriva under, skriva ut.
Merk:
Det heiter berre ta mot (ikkje motta).
Men: dei mottekne pengane
6. Nokre - blir brukt når vi veit at det er fleire av noko (engelsk some)
Vi vart verande der nokre dagar.
nokon - i uttrykk med spørsmål, tvil og nekting
(engelsk any)
Det spørst om det kjem nokon fleire.
somme - om lag som nokre, men mindre med tanke på talet.
Somme dagar er veret grått.
7. Bokmål "hvilken".
Nynorsk har her fleire uttrykksmåtar:
kva - Kva dag er det i dag?
kva for - Kva for bøker har du?
(Kva slag)
ein/ei/eit/nokre legg vi til når vi vil konkretisera noko som kan teljast.
Kva for ei bok er det?
Kva for nokre bøker har du?
Ofte er det godt språk å skriva berre kva.
8. Bokmål "enhver"
Detta er det mange som har problem med.
Det heiter ikkje "einkvar" e.l., for det ordet har vi ikkje.
Einkvan (eikor i hokj., eitkvart i inkjekj.) tyder 'ein eller annan'.
Ofte svarar enhver til 'alle', andre gonger passar det med 'kven som helst', 'kvar (ein)', 'kvar og ein' o.l.
til enhver tid: alltid, heile tida, når som helst, til kvar tid
for enhver pris: same kva det måtte kosta, i alle tilfelle
9. Ved (prep.)
Tenk over om du kan bruka andre seiemåtar.
Nokre døme:
Ved utsetjing av gjennomføringa av prisstoppen:
Blir prisstoppen utsett, ...
Ved lungebetennelse:
Pasientar med lungebetennelse ...
Ved sjukdom:
Når nokon er sjuk, ...
10. Følgende er helst ikkje "følgjande"
Ofte treng vi ikkje ordet, andre gonger høver det med denne/dette/desse.
Gjør følgende oppgaver. = Gjer desse oppgåvene.
11. Mjuk og blaut
Ver klar over at første tyding av blaut er 'særs våt'. Det motsette av hard er mjuk.
Difor: mjukstål.
Skriv for all del ikkje om blaute kroppsdelar når meininga er at dei er mjuke.
12. Kjemisk forbindelse: sambinding
Andre forbindelser: samband, samanbinding, samanknyting, samanføying, skøyt, kontakt osb.
13. Genitiv
Ver nøye med å variera språkbruken der bokmål har genitiv:
s-genitiv
sin-genitiv
preposisjonsuttrykk
eigedomsform av personleg pronomen (huset hennar mor)
samansetningar
heile setningar
Ver særleg merksam på avgrensingane i bruken av s-genitiv og sin-genitiv.
Døme:
Aasens ordbok, fjorten dagars tid
Dette er kommunen sin eigedom (vekt på kommunen)
Dette er ikkje god nynorsk:
"Kvinnas syn på landets forsvar."
"Forbrukarens vurdering av varas kvalitet."
"Heimen sin verdi for barn si oppseding."
Framlegg:
Kva syn kvinna hadde på forsvaret av landet.
Korleis forbrukaren vurderer kvaliteten på vara/ varekvaliteten.
Kva heimen har å seia for oppsedinga av barn.
Til slutt nokre døme på bokmålsfargen i nynorsk:
Gå inn i ein dialog med partane > snakk med partane
Elevane får auka forståing av eit emne > elevane forstår emnet betre
Arbeidet vil skapa tilknyting mellom deltakarane > arbeidet knyter band mellom
Det er viktig å tilstreva ei felles forståing ... > det er viktig å bli samde om ...
Det gjekk føre seg ein innmarsj av arbeidarar på ... > arbeidarane marsjerte inn på ...
Kilde: Norsk Språkråd / www.sprakrad.no
